Theo TS Trần Hữu Sơn - Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, bữa cơm tất niên chính là thể hiện sự kết nối giữa các thế hệ trong gia đình người Việt. Trước khi quây quần bên bữa cơm cuối cùng của năm cũ, các gia đình cần đi tảo mộ, để mời ông bà, người đã khuất về đón năm mới cùng cháu con. 

TS Trần Hữu Sơn cũng nhấn mạnh, mâm cơm cúng tất niên chiều 30 Tết có ý nghĩa vô cùng đặc biệt và rất thiêng liêng. Mâm cơm này thậm chí còn được chuẩn bị cầu kỳ hơn cả ngày Tết. Có những món gì ngon, người dân đều bày biện để dâng lên tổ tiên. Trong đó có bánh chưng, bát canh măng hoặc canh mọc, miến, đĩa nem, giò… 

Thông thường, mâm cơm cúng ngày tất niên sẽ diễn ra vào thời điểm chiều tối bởi đây là thời điểm nhà cửa đã dọn dẹp xong, sạch sẽ, trang hoàng đẹp đẽ đón Tết và cũng là lúc những người đi xa kịp trở về với gia đình để đoàn tụ, kịp "trình diện" với ông bà tổ tiên. 

Khi dâng cơm lên ông bà, tổ tiên, bạn nên lưu ý phải ăn mặc thật gọn gàng, tươm tất, sạch sẽ để tỏ lòng thành kính, tôn trọng ông bà, tổ tiên. Tránh mặc trang phục xuề xòa, đồ bộ để lúc dâng cỗ, thắp hương và cầu khấn. Trong lúc cúng tổ tiên, dâng cơm lên ông bà, tránh cười đùa, giỡn hớt, nói bậy, ăn nói lớn tiếng vì điều đó tựa như một sự bất kính với ông bà. 

Dưới đây là một số điều bạn cần lưu ý khi cúng cơm tất niên, nếu phạm có thể khiến năm mới không mấy suôn sẻ. 

Nên làm cỗ cúng vào chiều và tối 

Tùy thuộc vào điều kiện của từng gia đình để tổ chức nhưng thời điểm thích hợp nhất để tổ chức lễ cúng và sum vầy bên mâm cơm là khoảng chiều hoặc tối ngày 30 Tết. 

Thời điểm chiều 30 Tết là khi mọi công việc trong năm cũ đều đã kết thúc, nhà cửa đã được trang hoàng sạch sẽ và mọi người đều kịp trở về nhà. Mọi thứ dường như đầy đủ và hoàn hảo nhất để chuẩn bị trình diện và làm cơm cúng. 

Đây cũng là thời khắc cuối cùng của năm cũ để mọi người cùng nhau ôn lại những bước ngoặt xảy ra trong năm và cùng nhau hứa hẹn về điều tốt đẹp trong năm mới. 

Phải chuẩn bị lễ cúng trước khi ăn cơm Tất niên 

Theo tập tục, tại thời điểm chiều và đầu giờ tối ông Công ông Táo của mỗi gia đình vẫn đang bận "bẩm báo với Ngọc Hoàng" nên chưa thể về kịp với gia đình. Tuy nhiên, lúc này tại mỗi gia đình vẫn còn có tổ tiên, các bậc ông, cha chú nên không thể không làm đồ cúng trình báo. 

Trước khi cả gia đình ăn cơm Tất niên phải chuẩn bị đồ cúng và khấn vái với tổ tiên. Lúc cúng, tất cả các thành viên trong gia đình nên mặc quần áo đẹp, sạch sẽ cùng tụ họp lại để cúng trình diện trước bàn thờ gia tiên. Nếu không sẽ dễ dẫn đến lục đục trong gia đình trong năm mới, tài lộc hạn hẹp. 

Khi dâng cơm lên ông bà, tổ tiên, bạn nên lưu ý phải ăn mặc thật gọn gàng, tươm tất, sạch sẽ để tỏ lòng thành kính, tôn trọng ông bà, tổ tiên. Ảnh minh họa. 

Mâm cơm cúng không được xuề xòa như ngày thường 

Tùy thuộc theo vùng miền và điều kiện gia đình, mỗi nơi sẽ có mâm cơm cúng khác nhau, nhưng, một số vật phẩm nhất định phải có khi cúng theo phong tục của người Việt đó là: mâm ngũ quả, hương hoa, vàng mã, trầu cau, rượu, bánh chưng... Các món ăn trong ngày Tết sẽ được bầy biện trang nghiêm trên bàn thờ. 

Bên cạnh đó, nhiều người còn kiêng gọi tên trẻ nhỏ khi cúng vì cho rằng thời điểm khi cúng là lúc ông cha ta quy tụ nhưng cũng khó tránh khỏi hồn ma lang thang dạt vào nhà. Nếu chúng nghe được tên trẻ nhỏ yếu bóng vía có thể làm hại đến trẻ. 

Tạo không khí vui vẻ trong bữa cơm 

Chiều tối ngày 30 Tết là thời điểm mà mọi thành viên trong gia đình sum họp lại với nhau và đây là thời khắc dường như thiêng liêng nhất trong cả năm vì trong năm mỗi thành viên đều có công việc riêng của mình nên rất ít khi tụ họp được đông đủ tất cả mọi người. 

Vì thế, để mong muốn đón nhận một năm mới nhiều niềm vui, nhiều điều tốt lành thì ngay tại thời khắc giao thoa này mọi việc nên được diễn ra êm thấm, suôn sẻ. Kiêng kỵ chuyện cãi nhau, chửi rủa mà thay vào đó nên nói những chuyện vui, nói về những điều tốt lành và câu chuyện chỉ nên xung quanh các thành viên trong gia đình, tránh nói tới những người khác. 

Kiêng kỵ đổ vỡ 

Không chỉ trong đầu năm mới mà ở thời khắc giao thoa năm cũ và năm mới này đều kiêng kỵ làm đổ vỡ bất kì thứ gì. Theo quan niệm dân gian, những gì đổ vỡ thường đem lại xui xẻo, đặc biệt nếu rượu hoặc dầu đèn bị đổ ra nền nhà có thể thu hút ma quỷ kéo đến nhiều hơn, gây phiền nhiễu. 

Lưu ý ngày cuối năm 

Thực tế cho thấy, dù sang nghèo ra sao, cỗ to hay nhỏ, chỉ cần vào chiều 30 Tết, các thành viên cùng quây quần bên nhau có nghĩa là Tết đã đến. Bữa cơm tất niên đúng nghĩa là một ngày hội của gia đình, của sự sum họp. 

Sau bữa cơm Tất niên, mọi người sửa soạn cúng Giao thừa, tiễn năm cũ và đón mừng năm mới. Hiện nay đã có một số nơi gộp cúng Tất niên và Giao thừa làm một, với nội dung chính là mời thần linh, gia tiên về ăn Tết cùng gia đình. 

Lưu ý cúng lễ là không nên cúng đồ giả. Nhiều người hay lấy câu “miễn thành tâm là được” để ngụy biện, khi thực hiện lại chạy theo hình thức, khoe mẽ với người ngoài mà không chú trọng đến chất lượng của hoa quả để thờ cúng. Hoa quả xanh, hoa quả giả (bằng nhựa) không được dùng cúng gia tiên. 

Mâm ngũ quả dành cúng gia tiên nên chọn các loại hoa quả thông dụng, ăn được, đẹp mắt và phải là hoa quả vừa đủ chín có thể ăn được. Đĩa/mâm ngũ quả không đặt trước chính giữa bát hương vì chắn mất trục khí chính, mà nên để ở hai bên. 

Theo giadinh.net.vn