Trầm cảm trong thai kỳ hay sau sinh là một tình trạng khá phổ biến, vậy nhưng lại thường bị nhiều người bỏ qua do không hiểu hết được triệu chứng và tác động của nó. Ngoài ảnh hưởng trực tiếp lên người mẹ, trầm cảm khi đang mang thai và sau sinh còn ảnh hưởng lên cả sự phát triển sau này của em bé, ảnh hưởng lên sự gắn kết mẹ con và các thành viên trong gia đình.

Nhận biết được những lợi ích của việc phát hiện và điều trị sớm trầm cảm trong thai kỳ và sau sinh, hiệp hội sản phụ khoa của Hoa Kỳ đã đưa ra khuyến cáo nên tầm soát trầm cảm ở tất cả các phụ nữ mang thai, và phụ nữ sau sinh nhất là nhóm phụ nữ có nguy cơ cao như đã từng bị trầm cảm trước đó, từng bị stress thai kỳ, trong gia đình có mẹ hoặc chị em ruột từng bị mắc trầm cảm,… ít nhất một lần trong suốt thai kỳ.

Các thời điểm được khuyến cáo nên tầm soát trầm cảm đó là:

- Lần khám thai đầu tiên.
- Ít nhất một lần ở tam cá nguyệt 2
- Ít nhất một lần ở tam cá nguyệt 3
- 6 tuần sau sinh hoặc lần khám lại đầu tiên sau sinh
- Sàng lọc lặp lại mỗi 6 đến 12 tháng

Những phương pháp tầm soát trầm cảm trong thai kỳ và sau sinh được đưa ra hướng tới sự tiện lợi, giúp cho chính người phụ nữ hay gia đình của họ có thể giúp họ tự tầm soát tại nhà, sau đó bạn có thể đối chiếu điểm và được hướng dẫn cụ thể bạn nên làm gì tiếp theo.

Thang điểm được sử dụng khá phổ biến là thang tầm soát trầm cảm sau sinh Edinburgh (EPDS). Với thang điểm này, bạn hoàn toàn có thể tự tầm soát lặp đi lặp lại theo các thời điểm được khuyến cáo trên.

Chúng ta cần lưu ý rằng đây chỉ là thang tầm soát chứ không phải là thang chẩn đoán (tức nó chỉ nói lên rằng người phụ nữ có khả năng mắc trầm cảm trong thai kỳ hay trầm cảm sau sinh hay không chứ không khẳng định chắc chắn bạn đang mắc trầm cảm, việc thiết lập chẩn đoán phải do chính bác sĩ đưa ra mới được kết luận chính xác).

Bài trắc nghiệm mà các mẹ bầu nên áp dụng để tầm soát

Sau đây là thang tầm soát trầm cảm sau sinh Edinburgh (EPDS) như một bài trắc nghiệm thú vị mà các mẹ đang mang bầu cũng như các mẹ sau sinh có thể áp dụng để được nhận biết kịp thời tình trạng tâm lý.

Vì mẹ vừa sinh con nên để bài trắc nghiệm này có kết quả chính xác, mẹ hãy đánh dấu X vào câu trả lời phù hợp nhất với cảm giác của mẹ trong 7 NGÀY qua chứ không phải chỉ mỗi cảm giác trong hôm nay, để thể hiện rõ mẹ đang cảm thấy như thế nào nhé!

1. Tôi vẫn có thể cười và thấy được khía cạnh hài hước của sự việc:

- Vẫn như trước đây 0
- Có vẻ là ít hơn so với trước 1
- Chắc chắn là ít hơn vào thời điểm này 2
- Không một chút nào 3

2. Tôi đã hân hoan đón nhận mọi việc:

- Vẫn như trước đây 0
- Ít hơn trước 1
- Chắc chắn là ít hơn trước 2
- Gần như là không có 3

3. Tôi luôn tự đổ lỗi cho mình khi mọi chuyện xảy ra không như ý muốn và tôi biết đáng lý ra không nên như vậy:

- Có, rất thường xuyên 3
- Có, thỉnh thoảng 2
- Không, không nhiều 1
- Không, không bao giờ 0

4. Tôi hay lo âu hay lo lắng một cách vô lý:
- Không, không bao giờ 0
- Hầu như là không 1
- Có, đôi khi 2
- Có, rất thường xuyên 3

5. Tôi đã cảm thấy sợ hãi và hốt hoảng một cách vô lý:
- Có, khá nhiều 3
- Có, đôi khi 2
- Không, không nhiều 1
- Không, không bao giờ 0

6. Mọi việc dường như đã quá sức chịu đựng của tôi:
- Có, hầu như tôi không đối phó nổi 3
- Có, đôi khi tôi không thể ứng phó tốt được như trước đây 2
- Không, hầu như tôi ứng phó rất hiệu quả 1
- Không, tôi vẫn ứng phó với mọi chuyện tốt như mọi khi 0

7. Tôi buồn bực đến mức bị khó ngủ:
- Có, hầu như lúc nào cũng vậy 3
- Có, đôi khi 2
- Không thường lắm 1
- Không, không bao giờ 0

8. Tôi đã cảm thấy buồn và đau khổ:
- Có, hầu như lúc nào cũng vậy 3
- Có, khá thường xuyên 2
- Không thường lắm 1
- Không, không bao giờ 0

9. Tôi buồn bực đến mức phải khóc:
- Có, hầu như lúc nào cũng vậy 3
- Có, khá thường xuyên 2
- Chỉ thỉnh thoảng 1
- Không, không bao giờ 0

10. Tôi đã từng nghĩ đến chuyện tự hại bản thân mình:
- Có, khá thường xuyên 3
- Thỉnh thoảng 2
- Hầu như không 1
- Không, không bao giờ 0

Kết quả giúp mẹ nhận biết kịp thời từ bài trắc nghiệm trên

Sau khi chọn các đáp án tương ứng với các số điểm, mẹ hãy tổng kết lại xem mình đạt được tổng bao nhiêu điểm nhé! Nếu tổng số điểm là:

- Từ 8 điểm trở xuống: không có khả năng trầm cảm. Tiếp tục hỗ trợ.
- 9 – 11 điểm: có thể có trầm cảm. Tầm soát lại sau 2-4 tuần, cân nhắc có nên gặp bác sĩ hay không.
- Từ 12 – 13 điểm: khả năng khá cao có trầm cảm. Cần theo dõi, hỗ trợ bệnh nhân để hiểu rõ vấn đề bệnh nhân đang gặp là gì, khuyên rằng nên đưa bệnh nhân tới gặp bác sĩ.
- Từ 14 điểm trở lên: khả năng cao là trầm cảm. Lúc này cần phải đưa bệnh nhân tới gặp bác sĩ hoặc chuyên gia để thiết lập chẩn đoán chính xác và để được điều trị thích hợp.

Riêng đối với câu hỏi số 10, nếu bệnh nhân đánh vào 3 đáp án đầu tiên thì cần ngay lập tức thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm thần kinh để đánh giá và can thiệp thích hợp. Sự khẩn cấp phụ thuộc vào các yếu tố như: liệu đã lên kế hoạch tự sát chưa, trước đây bệnh nhân đã bao giờ thử tự sát chưa, liệu có đi kèm triệu chứng tâm thần không, và liệu có suy nghĩ nào về việc làm hại em bé không.

Trầm cảm là một bệnh có thể phát hiện sớm và chữa khỏi hoàn toàn. Nếu được phát hiện sớm sẽ giúp tiên lượng điều trị tốt hơn và tránh được những ảnh hưởng tiêu cực lên em bé và gia đình cũng như những hậu quả đáng tiếc.Với thang điểm trên, rất mong gia đình có thế hỗ trợ những người phụ nữ của mình có thể vượt qua được giai đoạn trầm cảm khó khăn này.

Theo Lê Hoàng Ngọc Trâm (Bác sĩ nội trú chuyên khoa Tâm Thần kinh – Đại học Y Dược TP.HCM)