Mỗi dịp Tết đến xuân về, trên bàn thờ của mọi gia đình người Việt đều bày mâm ngũ quả cúng tổ tiên. Ngũ quả - thể hiện cho 5 vị Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trũ.Nếu căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông thì mâm ngũ quảphải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau.  

Ngoài ra, ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Những sản vật kết tinh từ mồ hôi, công sức của những người dân lao động chắt chiu qua những vụ mùa. Để đến khi xuân sang nắng ấm, lựa dịp tốt lành mà thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.  

Mâm ngũ quả ngày Tết mang một ý nghĩa chung sâu sắc, thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành cho một năm mới sắp tới. Mỗi loại quả được lựa chọn để sắp xếp trong mâm ngũ quả đều mang những ý nghĩa riêng nhất định.  

Gọi là ngũ quả nhưng thật ra, việc lựa chọn và bày biện những loại quả gì trên mâm tùy thuộc vào từng địa phương với những đặc thù về khí hậu, sản vật và quan niệm văn hóa riêng. Từ đó, người ta chọn ra những loại quả mang ý nghĩa tâm linh, tinh thần để “thiết kế” nên mâm ngũ quả.  Dưới đây là cách bày mâm ngũ quả theo đặc điểm riêng của từng vùng miền:   

1. Cách bày mâm ngũ quả của người miền Bắc:  

Cách bày mâm ngũ quả miền Bắc thường theo quan niệm ngũ hành (Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ) trong văn hóa phương Đông.  

Theo đó, mâm ngũ quả kết hợp 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng.  

Cách bài trí, sắp xếp màu sắc từng loại quả xen kẽ với nhau để đẹp mắt, hợp phong thủy ngày Tết.  

Mọi người luôn chú ý sắm đủ lễ, đủ loại hoa quả thuận theo ý nghĩa để bày cúng.  

Mâm ngũ quả miền Bắc thường có các loại quả phổ biến: Chuối xanh, bưởi, phật thủ, đào, hồng xiêm, quýt/quất, đu đủ, trứng gà...  

Ngoài ra, với những gia đình kỹ tính thì còn quan tâm tới số lượng loại hoa quả, luôn chọn số lẻ vì quan niệm thờ cúng số lẻ thì mọi việc còn có cơ hội để phát triển, nảy nở. Nhiều người kỳ công chọn mua những nải chuối xanh có số quả lẻ vào ngày Tết cũng là vì thế.   

Cách trình bày mâm ngũ quả truyền thống là nải chuối xanh ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng. Các loại quả bày xung quanh. Những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt vàng, táo xanh, hoặc những quả ớt chín đỏ.  

Do hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, người ta cũng không câu nệ chỉ “ngũ quả” nữa mà có thể tăng lên nhiều loại hơn, thêm chùm nho mọng, thêm táo xanh, ớt đỏ, hồng xiêm…  2. Cách bày mâm ngũ quả chuẩn theo phong tục miền Trung:  

Khúc ruột miền Trung nghèo khó, đất đai cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt, ít hoa quả nên người dân nơi đây cũng không quá câu nệ hình thức, ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Bởi thế, mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được, miễn là tươi ngon.  

Người miền Trung thường bày mâm ngũ quả theo những loại quả vốn có sẵn ở quê hương chứ không cầu kì như nhiều miền khác. Các loại quả thường thấy là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…  

Các tỉnh thành ở miền Trung đa phần đều giữ được nền văn hoá làng xã, họ tộc. Những bảng gia phả hơn mười đời tổ tiên là niềm tự hào chung của mỗi người con được sinh ra và trưởng thành trên mảnh đất miền Trung.  

Việc thờ phụng ở đây rất được chú trọng, đặc biệt là mỗi dịp Tết đến xuân về, từ bàn cỗ Tết ngập trời màu sắc cho đến những mâm ngũ quả sum xuê luôn chiếm không ít thời gian, tâm huyết và lòng thành, người miền Trung xem đó là cách để biểu hiện tấm lòng thành kính hướng đến tổ tiên.  3. Cách bày mâm ngũ quả miền Nam ngày Tết:  

 

  

Cách bày mâm ngũ quả miền Nam thường theo mong muốn “Cầu- sung-vừa-đủ-xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài.  

Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.  Cách chọn các loại quả bày trong ngày Tết  

Chọn quả mới chín tới để vẫn có màu sắc tươi và bày được lâu.  

Chọn quả chắc tay, không bị dập, trầy xước, còn cuống và lá.  

Không nên rửa quả sẽ làm quả nhanh bị héo hoặc hỏng nếu có chỗ đọng nước.  

Dưới đây là cách chọn một số loại hoa quả tươi ngon bày mâm ngũ quả.   

 

 Những loại quả không nên bày trên mâm ngũ quả:  

- Những loại quả đã chín kĩ rất nhanh hỏng sẽ bị ruồi muỗi, bọ làm tổ gây ô uế bàn thờ.  

- Không nên mang những quả có gai nhọn lên bàn thờ như mít, sầu riêng... vì theo quan niệm phong thủy, những trái cây có gai nhọn là những quả sẽ mang đến nguồn năng lượng xấu, không nên bày cúng trên bàn thờ. Nếu không, nguồn năng lượng này sẽ gây ảnh hưởng đến tài lộc cũng như vận may của gia đình trong suốt năm mới.  

- Không phải người trong gia đình thích ăn quả nào sẽ cúng ông bà tổ tiên quả ấy. Cũng không phải người quá cố thích ăn những quả có mùi nồng mà chúng ta lại dâng loại quả ấy lên bàn thờ. Bàn thờ là nơi thiêng liêng, thanh tịnh, do đó chỉ nên chọn các loại trái cây có hương thơm nhẹ nhàng, thoang thoảng mà thôi. Cần tránh các loại quả như: sầu riêng, ớt cay, tiêu...  

- Các chuyên gia phong thủy vẫn luôn khuyên rằng tuyệt đối không cúng bái hoa quả giả bởi đó là hành động không tôn trọng ông bà, tổ tiên, và cũng không tốt cho phong thủy.  

- Không nên cúng các loại quả mọc sát đất hoặc những loại quả có họ hàng với rau như cà chua, me, thanh trà. Cũng không nên đưa lên ban thờ những loại quả có vị cay, đắng như ớt, khổ qua... để tránh liên tưởng đến những đắng cay gia chủ sẽ gặp phải trong năm mới.  

- Người miền Nam kỵ cúng một số loại quả, vì theo phát âm tên gọi bị suy ra ý không tốt như:  

Chuối: Chúi nhủi, làm ăn không phất lên được.  

Lê, táo (bom): Lê lết, đổ bể, dễ thất bại.  

Cam, quýt: Quýt làm cam chịu.  

Theo Dân Việt