Tôi ghé Bắc Sơn vào một ngày đầu năm mới, mây âm u bao trùm cả huyện lỵ, lại thêm mưa phùn xứ núi lâm thâm càng khiến cho cái lạnh Đông Bắc thêm phần tê tái. Trong khi người dân cả nước đã rục rịch quay lại với guồng quay cơm áo gạo tiền, thì đồng bào người Tày ở đây vẫn nhẩn nha hưởng thụ không khí lễ lạt, bởi vì đối với họ, chừng nào chưa tới Rằm tháng Giêng, chừng đó Tết vẫn đong đầy.

Từ trung tâm huyện Bắc Sơn đi về hướng núi chừng vài cây số, tôi tìm đến thôn Tá Liếng thuộc xã Hữu Vĩnh, nơi mà toàn bộ cư dân đều là dân tộc Tày và phần lớn các gia đình đều mang họ Dương. Tôi đã mất gần như một ngày thăm thú gần hết cả Bắc Sơn mới quyết định lựa chọn nơi đây làm điểm dừng chân của mình. Bởi vì so với các địa phương còn lại, Tá Liếng đẹp và thơ mộng hơn nhiều lắm.

Những ngọn núi lớn trập trùng ở phía xa xa, phủ lên trên đó là lớp khí trăng trắng bảng lảng hoà quyện của mưa phùn và sương giăng. Dưới chân núi trải ra mênh mông ruộng đồng, vườn tược. Đâu đó thấp thoáng những mái nhà sàn xinh xắn vẫn còn lưu giữ chuẩn kiến trúc người Tày từ thời xa xưa. Phía trước mỗi căn nhà đều có khoảnh vườn nho nhỏ xanh mướt những hàng rau hay đôi khi là vàng ruộm sắc màu hoa cải.

Chiều tà ở thôn Tá Liếng

Tết vẫn còn rất tròn vẹn ở Tá Liếng, trong mỗi nếp nhà, góc bếp hay trên gương mặt hồn hậu của mỗi con người nơi đây. Mà Tết là phải vui, phải mời nhau chén rượu nồng ấm nghĩa tình. Chẳng trách mà đến chơi nhà ai, người ta cũng mời khách vài ba chén rượu. Không cần biết khách uống được hay không, cứ rót sẵn mỗi người một chén rượu kèm một chén trà. Dường như tập tục này đã ăn sâu vào nếp sống nếp nghĩ của người Tày, mà nếu như thiếu đi, người ta sẽ áy náy là bản thân không đủ chu đáo hay lịch sự.

Cũng vì là hẵng còn Tết, cho nên bữa cơm của người Tày cũng đủ đầy mâm cao cỗ đầy. Trong gian bếp cuối nhà, cả gia đình ba thế hệ cùng xúm vào nấu nấu nướng nướng, chuyện chuyện trò trò, bếp củi bập bùng hồng lửa, mùi thơm thức ăn lởn vởn trong không khí, ấm cúng biết bao nhiêu!

Gian bếp ấm cúng rộn vang tiếng cười nói

Xôi ngũ sắc lấp lánh sắc màu, thịt lợn nướng thơm lừng vị ướp, thịt vịt quay bóng nhẫy óng ả, khâu nhục nóng mỡ màng ngon mắt, mấy món này chế biến công phu ai cũng hiểu. Nhưng độc đáo, đặc sắc và công phu nhất có lẽ là món bánh dày ngải - thứ bánh thơm thảo của người dân tộc nơi đây.

Lá ngải cứu hái về đem rửa sạch, luộc lên, làm khô, rang nóng, giã nát, trộn với gạo nếp đã đồ chín, rồi một người dùng chày giã mạnh, một người dùng tay trộn đều cho hai thứ nguyên liệu bám dính vào lấy nhau tạo thành thứ gạo nếp nhuyễn mịn màu xanh cây lá, lúc bấy giờ những vị khách như tôi mới có dịp “trổ tài” nặn bánh dầy ngải.

Lá ngải sau khi luộc xong

Cái cảm giác bốc một nhúm nếp-ngải mềm mại lăn tròn trong lòng bàn tay thật sự thú vị, bỏ thêm chút xíu mè đen ngòn ngọt vào giữa rồi rồi ép dẹt là không thể cầm lòng mà đưa lên miệng ăn ngon lành ngay cho được!

Bánh dầy ngải cứu được làm từ đôi bàn tay thơm thảo của bà con người Tày

Không chỉ công phu trong từng bữa ăn, người Tày còn rất chịu khó chăm chút cho đời sống tinh thần của mình. Những buổi liên hoan văn nghệ, chơi đàn tính, hát then vẫn thường được tổ chức sau giờ cơm tối, bà con làng xóm cũng nhờ vậy mà thêm gắn kết tình thân.

Nếu nói là ngày Tết người Tày chỉ chơi không làm thì cũng không đúng, họ vẫn lao động sản xuất, có điều là vừa làm vừa chơi, không áp lực. Trong những ngày trải nghiệm ở Bắc Sơn, tôi có dịp theo chân ông bà chủ nhà ra ruộng trồng cây thuốc lá – thứ cây được xem là “hái ra tiền” ở vùng này. Cũng có khi, chúng tôi ngồi xe móc máy cày vào trong thung lũng để gieo ngô, đào sắn và nhổ củ mài. Chiếc xe ì ạch chạy trên đường núi lọc xọc, cảm thấy mạo hiểm mà vẫn vô cùng phấn khích.

Người phụ nữ Tày trồng ngô ở thung lũng

Xe móc máy cày lọc xọc trên đường núi

Tôi yêu thích nhất là những buổi chiều tà của Bắc Sơn. Trời lạnh hơn, chúng tôi thảnh thơi đạp xe quanh Tá Liếng, đi lướt qua đám trẻ con đang nô đùa tíu tít, vẫy tay chào hỏi vài ba người dân đang trở về nhà, hít thở thứ không khí núi rừng trong vắt, ngắm nhà cửa, ngắm ruộng đồng và hồn nhiên tận hưởng vị Tết rét ngọt còn nguyên vẹn ở nơi đây.

Phong Kiều