Việt Nam có câu “Có thờ có thiêng, có kiêng có lành”. Nhất là vào những ngày đầu năm mới, những ngày bắt đầu của một năm, người Việt Nam luôn có quan niệm, đầu năm suôn sẻ thì các việc về sau cũng sẽ tốt đẹp.

Trong những ngày này, bên cạnh nhiều phong tục cổ truyền ngày Tết, người Việt cũng có rất nhiều điều tránh không nên làm. Bởi họ cho, nếu làm sẽ mang lại điều không may. Một trong những điều kiêng kỵ trong năm mới mà người Việt ai ai cũng nhắc nhở con cháu mình phải nhớ không làm đó là tránh quét nhà đầu năm.

Tết người dân Việt Nam kiêng quét nhà.

Lý giải phong tục này, GS.TS. Ngô Đức Thịnh, Nguyên viện trưởng Viện nghiên cứu Văn Hóa Việt Nam cho rằng, người Việt thường có quan niệm, nếu quét nhà trong 3 ngày đầu năm mới thì Thần Tài sẽ ra khỏi nhà bạn. Tiền bạc cũng theo đó mà ra khỏi nhà, tài lộc cả năm biến mất.

Ở miền Bắc, dù bận rộn đến đâu mọi người cũng phải dọn dẹp nhà cửa, vườn tược, bàn thờ sạch sẽ. Công việc này phải hoàn thành trước lúc Giao thừa. Ở Nam Bộ, người dân còn cất hết chổi sau khi quét nhà, vì họ tin rằng trong ngày Tết bị mất chổi  thì năm đó trộm sẽ vào nhà vét sạch của cải.

Theo GS. Thịnh, phong tục này bắt nguồn từ một điển tích của Trung Quốc: “Có người lái buôn tên là Âu Minh, đi qua hồ Thanh Thảo được thủy thần cho một người hầu tên là Như Nguyệt. Đem về nhà được vài năm thì Âu Minh ăn nên làm ra, nhà rất giàu.

Một hôm, vào ngày mùng một Tết, vì làm vỡ chiếc bình quý, Âu Minh đánh Như Nguyệt, cô sợ quá chui vào đống rác ở góc nhà. Vợ Âu Minh không để ý nên vô tình quét nhà hót luôn cả đống rác có Như Nguyệt bên trong đổ đi.

Từ đó nhà Âu Minh lại nghèo đi. Người ta bảo Như Nguyệt chính là thần tài và lập bàn thờ để thờ. Từ đó có tục kiêng quét rác, đổ rác trong ba ngày đầu năm và đó trở thành một phong tục dân gian vào dịp Tết Nguyên đán".

Ngoài ra GS. Thịnh còn dẫn chứng thêm một chuyện ở Việt Nam để lý giải cho phong tục này: “Ngày xưa ở trên trời có một người đàn bà nấu ăn rất khéo tay nên Ngọc Hoàng giao cho chuyên trông nom công việc nấu ăn ở thiên trù. Nhưng do yêu một ông lão chăn ngựa nên nhiều ngày, bà này đã trộm thức ăn của Ngọc Hoàng, kể cả thức ăn thừa cho ông lão ăn. Theo quy định thức ăn của Ngọc Hoàng kể cả thừa cũng không ai được đụng chạm đến.

Một hôm, Ngọc Hoàng mở tiệc đãi quần thần. Khi đang bày cỗ lên mâm thì lão chăn ngựa đến. Người đàn bà nấu bếp đã giấu lão chăn ngựa vào góc chạn. Vì thế bao nhiêu thức ăn trêm mâm chưa được bê ra lão bốc ăn vụng trước. Khi những người lính hầu vô tình bưng mâm ngự thiện ra thì bát nào bát ấy đều như đã có người nếm trước. Ngọc Hoàng thượng đế vừa trông thấy không ngăn được cơn thịnh nộ.

Giáo sư Ngô Đức Thịnh.

Lúc này, người đàn bà nấu bếp cúi đầu nhận tội và bị đày xuống trần, bắt phải làm chổi để phải làm việc luôn tay không nghỉ và tìm thức ăn trong những rác rưởi dơ bẩn của trần gian. Một thời gian sau, Ngọc Hoàng thương tình ra lệnh cho nghỉ 3 ngày trong một năm. Ba ngày đó là ba ngày Tết Nguyên đán".

Theo GS Thịnh, cả hai câu chuyện trên đều bắt nguồn từ suy nghĩ và mong muốn của người dân trong cuộc sống hàng ngày. Bởi họ quan niệm nếu quét nhà trong ngày Tết thì cả năm sẽ nghèo túng và đó là điều không ai muốn xảy đến với gia đình.

“Tuy nhiên, tập tục kiêng quét nhà, hót rác ngày Tế tùy thuộc vào quan niệm và tín ngưỡng riêng của từng người, từng gia đình. Nhiều gia đình cũng không nên vì kiêng kỵ quá mà để rác ngập nhà trong ngày đầu năm mới”.

Theo GS Thịnh, nếu nhà quá nhiều rác mà không muốn quét thì các gia đình có thể vun gọn vào một đống ở góc nhà. Đợi qua 3 ngày đầu năm thì hót đi cũng không sao.

Trang Lê