Y Tý đẹp như một câu chuyện cổ tích giữa chốn nhân gian bởi nó còn giữ được nguyên vẹn vẻ đẹp hoang sơ từ thuở khai sinh của mình. Những con đường mòn bám chặt vào núi ngoằn ngoèo uốn lượn, rồi chìm nghỉm trong đám lá rừng. Những ngôi nhà thoáng thấy trong làn mây bay, thỉnh thoảng vài bông hoa rừng hồng hào đủ sắc màu điểm xuyết trên nền mây trắng ấy. Đến với Y Tý, tôi thấy mình như đang lạc vào thế giới khác chẳng muốn rời, yên bình và hoang dại, thấy chốn phồn hoa đô thị bỗng lạ lẫm lắm thay.

Y Tý có ba khoảng thời gian thích hợp để tới thăm. Đó là mùa lúa chín từ khoảng tuần thứ 3 của tháng 8 cho đến giữa tháng 9. Mùa săn mây vào khoảng từ tháng 9 đến tháng 4 hàng năm và mùa nước đổ vào khoảng tháng 5 đến tháng 6. Nếu đến Y Tý vào mùa đông, thời tiết lạnh buốt, bạn có thể được đãi thêm cả việc ngắm tuyết rơi từ độ cao trên 2000m.

Tôi lên Y Tý giữa độ tháng Hai như một sự sắp đặt của số phận, không chần chừ và e ngại, tôi lên đường ngay sau một lời mời của anh bạn cùng cơ quan. Tháng Hai  Âm lịch đất trời Tây Bắc còn chưa dứt hẳn những cơn mưa xuân, mưa phùn. Thời điểm trời đất giao hòa chính là lúc thích hợp nhất để các tay mê nhiếp ảnh tới đây săn mây. Nếu ai đã từng một lần lên tới vùng đất cao gần trời, tận mắt chứng kiến những gốc mai, gốc mận nhú mầm non biếc ngày xuân, tôi tin chắc rằng bạn nhất định sẽ muốn quay lại thêm một lần. Tôi đã phải lòng Ý Tý ngay lần đầu gặp gỡ. Trên độ cao hơn 2000m, Y Tý như một điều gì rất bí mật của riêng đất và trời.

 

Săn mây trên Y Tý là một việc không hề dễ và phải may mắn lắm mới gặp đúng ngày mây nhiều. Sau giờ phút ngắn ngủi đó có thể trời sẽ mưa hoặc mây bị gió xua hết. Cảm giác khi vượt qua cả một quãng đường gian nan, vất vả rồi thu gọn trong tầm mắt là cả một thiên đường mây, bạn sẽ không thấy ân hận vì đã đi tới tận cùng. Mọi sự di chuyện đều rất chậm và tĩnh lặng, tôi đã rất ngạc nhiên khi lên tới đỉnh Y Tý. Hóa ra đường lên trời là có thật! Chúng tôi lặng thinh, và cứ như quen nghề, ai cũng cầm máy ảnh bấm vội vã như sợ không nhanh thì cảnh tượng có một không hai này sẽ biến mất không bao giờ trở lại. Chúng tôi chỉ ra hiệu cho nhau khi cần thiết vì sợ nếu phát ra âm thanh ồn ã, những áng mây đẹp kia sẽ biến mất. Thiên nhiên hoang sơ Y Tý trước đây vẫn chỉ quen với váy xòe của các cô thôn nữ vùng cao, chỉ quen với lúa vàng óng ả, những ruộng bậc thang cao hút tầm mắt. Thỉnh thoảng lại có một vài đám mây mạnh dạn hạ mình xuống thấp tầm tay với của con người như tò mò chúng tôi đến từ mảnh đất nào.

Sau Tết nguyên đán Y Tý rực rỡ sắc màu hoa đào hoa mận, tươi rói như cô thôn nữ vừa bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài. Đào rừng ở đây nở hết mình cho tới tận bông cuối cùng. Những ngôi nhà người đồng bào Hà Nhì thoát ẩn thoát hiện trong một rừng hoa đẹp đến nao lòng. Những bộ váy xòe được cô gái dân tộc khéo léo phơi trên những mỏn đá khoe sắc cùng màu đỏ, màu hồng, màu trắng tinh khôi của thiên nhiên. Mọi chuyển động chậm rãi nhịp nhàng nhưng đem lại cảm giác rạo rực khó tả. 

Qua mùa săn mây Y Tý vào mùa nước đổ, bắt đầu một mùa cày cấy. Những thửa ruộng bậc thang loang loáng nước dưới cái nắng tháng Năm đẹp như một bức tranh thủy mặc. Nắng của trời hòa quyện với nước dưới mặt đất, đan hòa vào nhau. Một vài cô gái miệng cười tươi cặm cụi cấy lúa trên thửa ruộng nửa vuông nửa tròn của mình. Con người điểm xuyết một vài nét trên bức tranh ấy, đứng giữa làm nét gạch nối cho đất trời, bỗng thấy mình lâng lâng mà xúc động.

Nếu đến đây vào mùa lúa chín bạn sẽ được tận mắt chứng kiến Y Tý bời bời sương giăng. Lúc trời hửng nắng mây cuốn sương đi để lộ cả cánh đồng lúa chín vàng. Nhìn ruộng bậc thang từ trên cao ta sẽ thấy cánh đồng nghiêng hẳn từ đỉnh núi dốc xuống tận con suối phía vực sâu thăm thẳm.

Lúa Ý Tý chín đều, hạt vàng to, chắc mẩy, vàng tới tận chân rạ. Màu vàng khỏe khoắn, rắn rỏi như da thịt con người phải vạt đá, vạt rừng tạo thành những thửa ruộng mênh mang. Lớp lớp những ruộng lúa ken bông, đầy đặn tăm tắp vàng óng ả. Suốt từ Ngải Thầu dọc theo dốc xuống Sín Chải, hút tầm mắt xuống phía cầu đá Thiên Sinh, tất cả ửng lên một màu vàng ấm áp no nê. Màu vàng tích tụ từ những vạt nắng bát ngát sau những đợt sương mờ. Màu vàng chắt lọc từ đất từ đá dâng lên. Những người nông dân như những con kiến chăm chỉ cấy hái trên cánh đồng bậc thang sắc màu chìm trong sương mù.

Đường lên  Y Tý khó khăn và gian khổ không thể nào tả xiết. Để nói về hành trình gian nan lên được miền cổ tích này, nhà thơ dân tộc Lò Ngân Sủn từng ví: “Mở đường ô tô lên Y Tý thì có khác gì mở đường ô tô lên trời...”. Nhưng giờ đây, đường lên chốn tiên cảnh bồng lai này không còn khó như trước. Dấu vết bánh xe máy, xe ô tô đã hằn lên tất cả những con đường nhầy nhụa bùn. Đoạn đường khó nhất trong 1 năm tới cũng sẽ được bê tông hóa. Người cầm lái không còn giật mình thon thót khi đi qua những đoạn đường “off-road” như vậy. Khách du lịch sẽ đến đây nhiều hơn để ít nhất trong đời được một lần chìm đắm vào miền cổ tích đầy sương giăng trắng xóa hay ruộng lúa chín vàng mùa nước đổ. Không biết Y Tý rồi có giống Sa Pa hay không, dần dà mất đi hết cái hoang sơ, dại khờ của mình để nhường chỗ cho dịch vụ du lịch? Chốn thiên đường giữa dương gian ấy chẳng bao giờ nói hết mọi điều bí mật với con người cả.